Öyle bir yer düşününki uçsuz bucaksız bir çölün ortasına kurulmuş dev bir labirent. Toprak ve kum sanki ayağa kalmış ve kendine duvarlar örmüş. vermiş, yer ile bütünleşmiş bir çöl fırtınası Yezd.
Yezd, benim İran Masal’ıma aslında başladığım. Tam olarak İran’da hissettiğim yer. Bir çocuğun plaj kovasından çıkmışcasına olan hissiyatı ve labirenti andıran mistik sokakları ile ancak hayal ürünü olabilecek bir yer hissiyatı insanın içini kaplıyor. Sokaklarda yürürken kimi zaman sadece gökyüzü ve tepenizden geçen bulutları görebiliyorsunuz, bazende güneşin kavurucu sıcağından korunmak için örülmüş çatıları görüyorsunuz.
Duvarların üzerinden çöle doğru uzanan şehir silüetine bakarken, buranın anca masallarda dinlediğimiz gizemlikte olduğunu düşündüm…
Şehrin hissiyatı, renkleri Game of Thrones’daki Slaver’s Bay’da (Bay of Dragons) benzer güzellikte. Dikkat edin her an tepenizden bir ejderha uçabilir!
iÇERİK
Çölün Ortasında Dev Bir Labirent Yezd
Yezd Nerede?
Yezd nerede diyecek olursanız İran’nın tam göbeğinde diyebilirim. Burası Yezd Eyaleti’nin başkenti. Klasik turizm rotasında Şiraz ile İsfahan arasında uğranan yer. Ya da Şiraz’dan başlayanlar için tam tersi. Hem mesafelerin uzaklığı sebebiyle, hem de gerçekten görmeye değer bir yer olduğu için genelde bir gece burada konaklayacak şekilde planlar yapılıyor.
Çöle uzanan patikaları, rüzgar kuleleri ve sürreal mimarisiyle 5.000 yıllık Yezd, bence İran’da mutlaka görülmesi gereken yerlerden biri. Her ne kadar İran’nı göz bebeği Şiraz ve İsfahan olarak bilinse de Yezd en az oralar kadar etkileyici, bir o kadar da farklı bir yer.
Yezd’e Nasıl Gidilir?
Yezd’de havaalanı, tren istasyonu ve otobüs terminali var. Havalimanı şehrin batı yakasında, otobüs terminali merkezin 3 km güneybatısında, tren istasyonu da terminalin hemen yakınında. Şehir merkezinden otobüs terminaline otobüsler kalkıyor. Onun dışında taksi seçeneği de var.
Uçakla: Yezd Shahid Ayatollah SadooghiHavalimanı’na ülkemizden uçuş yok ama Iran Air şirketinin Tahran-Yezd arası günde 2 kere seferi var. Yolculuk 70 dk sürüyor. Bağdat, Meşhed’e de seferleri var. Aseman şirketi de Bender Abbas’a ve Meşhed’e uçuyor. Haftada 2 sefer var ve yolculuk 80 dk sürüyor.
Otobüsle: Yezd ana otobüs terminalinden Bam, Bender Abbas, İsfahan, Kaşan, Kerman, Meşhed, Şiraz, Tebriz, Tahran ve Zahidan arası otobüs seferleri var. Biletleri terminalden alabilirsiniz.
Trenle: Yezd’den Bender Abbas, Kerman, Meşhed, Kaşan ve Kum üzerinden Tahran’a tren seferleri var. Malum İran’daki bankacılık sistemi farklı olduğu için internet üzerinden bilet alınamıyor. Ben İranlı bir arkadaşım sayesinde tren biletimi aldım.
Yezd’de Hava Nasıl & Ne Giymeli
Yezd İran’ın en kuru yerlerden biri olup, çöl iklimine sahip. Yezd’in yazı çok sıcak ve kurak, kışları da oldukça soğuk. Videomu izleyenler görmüştür Kasım ayı olmasına rağmen güneşin ne kadar insanı ısıttığını 🙂 Yaz aylarında sıcaklığın 60 dereceleri bile görebildiği oluyormuş. İlkim şartları hayat üzerinde o kadar baskın ki şehir yaşamındaki dinamiklerden mimariye kadar her şey ilkim şekil veriyor. Mesela dükkanları bazen 4’te kadar siestada bulabilirsiniz.
Ne giymeli soruna gelirsekte: İran’ın daha muhafazakar yerlerinden biri olduğunu belirtmeliyim. Turistlik yerlerden biri olması nedeniyle farklılıkları alışmışlar ancak kadın olarak yinede uygun giyinmenizi öneririm.
Yezd’i Önemli Yapan 3 Şey: Mimarisi, Zerdüştlük, Tatlısı
1. Zerdüştlük
Zerdüştlük, 3500 yıl önce İran’da ortaya çıkan ve 3 büyük Pers İmparatorluğunu’nun dini olan, dünyanın ilk tek tanrılı dini. İran nüfusunun sadece binde 3’ü Zerdüşt ve İran şeriat kanunları ile sıkı yönetilen bir yer olsa da İran’da Zerdüştlük’e karşı ayrı bir saygı var çünkü Zerdüştlük, İran’ın öz dini olarak görülüyor.
Yezd Zerdüştlük dininin İran’daki en önemli merkezi. Zerdüştlük inancının önemli elementlerinden birisi de ateş. Zerdüştlük felsefesinde su, toprak, ateş kutsal olarak kabul ediliyor. Işık, ateş, aydınlık gibi kavramlar Tanrıları Ahura Mazda’nın yansıması olarak görülür ve ona bakarak ibadet edilir. Bu yüzden tarih boyunca ateşin hiç sönmeden yandığı ateş tapınakları yani ateşkedahlar inşa etmişlerdir. Bunlardan birisi de Yezd’deki, içindeki ateşin sönmeden İ.Ö. 470 yılından beri yandığına inanılan tapınak. Ne yazık ki zamanın yetersizliği sebepi ile ben gidememiş olsam da mutlaka gitmenizi tavsiye ederim.
2. Rüzgar Kuleleri ve Yezd Mimarisi
Çöl şartlarının her konuda sözünü gerçirdiğini en belirgin olarak mimaride hissediyorsunuz. Buranın yukarıda da bahsettiğim gibi, kendine has ve çok güzel bir mimarisi var ve mimarinin bu şekilde gelişmesinin sebebi yine doğa şartları.
Yezd’e daha varmadan uzaktan fark edeceğiniz üzere, Yezd mimarisinin alamet-i farikası, şehrin aynı düzlemde uzanan silüetinin içinden göğe doğru yükselen rüzgar kuleleri… Rüzgar kuleleri eski ve çok kullanışlı bir klimalandırma sistemi. Havayı 0 dereceye kadar soğutabiliyor. Bu kulelere Badgir de deniyor, ve Yezd’in lakabı da Bagdirler Şehri.
Rüzgar Kuleleri iki prensipten biri ile çalışıyor:
Kulenin hava pencerelerinin rüzgara baktığı senaryoda kuleye dolan hava toprağın altındaki hava tünellerine yönleniyor ve orada soğuyarak evin içine dağılıyor ve nihayetinde bir başka rüzgar kulesinden çıkıyor.
Evlerdeki rüzgarı toplayan ve biri boşaltan olmak üzere 2 kule var bulunuyor. Bu yöntemde bir kule rüzgara baktığı için evde toz ve kum birikmesine sebep oluyor.
İkinci yöntemde eve hava akımı rüzgar kulesinden değil, topraktaki bir delikten giriyor. Delik havayı toprağın alt katmanlarında içinde su da bulunan bir kanala yönlendiriyor. Toprağın alt katmanları ve içindeki su soğuk olduğu için, sıcak hava buraya indiğinde, hem soğuyor, hem de nemleniyor. Bu serin ve nemli hava daha sonra evin içine yönleniyor. Daha sonra da rüzgar altı yönüne bakan kule tarafından dışarıya boşaltılıyor. Bu yöntem hem tozu elimine ettiği, hem de havayı nemlendirdiği için sevilen bir yöntem ve hala yaygın olarak kullanılıyor.
Evlerin etrafını sur gibi dönen yüksek duvarların amacı da güvenlik değil, güneşten korunmak. Duvarlar yükseldikçe gölge boyu arttığı için duvarları yükselterek aşağıda kendilerine yaşama alanları yaratmışlar.
Diğer enteresan mimari yapılar arasında su depolamaya yarayan su anbarları, su dağıtımına yarayan tüneller olan kehrizler ve çevredeki dağların zirvelerinden getirilen buzların depolanmasıyla oluşturulan doğal buzdolapları olan yakhchaller var. Şehirdeki yapıların neredeyse tamamı kerpiçten yapıldığını da unutmamak lazım.
3- Yezd Tatlıları
Tatlıcılık da şehre yerli-yabancı turist çeken bir diğer faktör. Tariflerini sır gibi saklayan ve özellikle baklava, pişmaniye ve bademli kurabiye gibi tatlıları yapan aile işletmeleri çok yaygın. Ne yazık ki woww delirtten bir lezzet ile karşılaşmadım. Malum bu biraz damak zevki ile de alakalı bir durum, gelmişken mutlaka kendiniz denemelisiniz.
Yezd’de Görülmesi Gereken Yerler
1- Mescid-i Cuma Camii
Yezd’in merkezindeki bu cami, İran’daki en büyük camilerden olmakla birlikte en uzun minarelere sahip olanı. İlk olarak Büveyhoğulları döneminde inşaa edilen cami, bügünkü devasa halini 1324 ve 1365 yılları arasında almış. Bugün burası İran’nın 14.yüzyıldan kalma en seçkin yapılarından ve halen ibadete açık.
İran mimarisinin Azeri stilindeki caminin giriş kapısı baştan sona mavi ağırlıklı çinilerle kaplı. İçi de mozaiklerle süslü olan caminin 1365 yılından kalma Mihrabı da türünün en özellerinden. 48 metre uzunluğu 6 metre genişliği ile İran’daki en uzun minarelere sahip olan caminin içindeki gamalı haç desenleri, sonsuzluğu, doğumu ve ölümü simgeliyor. Rahat rahat fotoğraf çekmek isterseniz kesinlikle erken saatlerde gelmenizi tavsiye ederim.
2- Amir Chakhmaq Cami Kompleksi
Üç katlı, simetrik oyuklarla süslü cephesi ile Amir Chakmaq Cami, İran’nın en büyük ve Yezd’in en fotojenik yapılarından. Cami ile aynı isimdeki meydanda bulunan bu yapı aslında içinde bir kervansarayın, tekkenin, hamamın, çeşmenin ve alışveriş alanının da olduğu bir ibadet kompleksi. 15. yüzyılda Timur İmparatorluğu döneminde Yezd Valisi Amir Chakhmaq tarafından inşa edilmiş. Tabi burası da Safevi döneminin renovasyon akımından nasibini fazlasıyla almış. 18. yüzyıla kadar birçok değişim geçiren yapı ve meydan, 20. yüzyılda da Rıza Şah döneminde özellikle şehir planlaması kapsamında müdahale görmüş.
3- Ateşkadeh
İ.Ö. 470 yılından beri yandığına inanılan ateşiyle bu ateş tapınağı Zerdüştlük dinine inananlar için çok önemli bir inanç merkezi. Giriş holündeki küçük bir pencereden görülebilen ateş, 1174’de Zerdüştlerin kutsal şehri Ardekan’a getirilen ateş, 1474’de Yezd’a, 1940’da da bu ateş tapınağının içine konulmuş. Araba bir bir rahip gelip ateşi besliyor. Ayrıca hemen yanında Zerdüştlük hakkında bilgi edinebileceğiniz minik bir müze var. Burası 08.00-12.00, 15.00-18.00 saatleri arasında Cumartesi’den Perşembe’ye ziyarete açık.
4- Yezd Sessizlik Kuleleri
1960’lardan beri aktif olarak kullanılmıyor olsa da bu yapı Zerdüştler için bir diğer çok önemli kutsal mekan. Zerdüşlükte dört ana element ateş, su, hava ve toprak kutsal olduğundan ölüler ne toprağa gömülüyor, ne de yakılıyor. Bunun yerine şehrin çevresinde Zerdüştlerin “sessizlik kulesi” dedikleri, ölülerini yırtıcı kuşlar tarafından yenmeye bıraktıkları bu yerlerden var. Daha sonra geri gelip yakınlarının kemiklerini alıp saklıyorlar.
5- Su Müzesi ve Kehrizler
İranlılar 2000 yıl boyunca bitkileri sulamak ve içme suyu dağıtımı yapmak için kehriz denilen kanallar kazmışlar. Yağmur sularının %90’ı yer altındaki rezervlerde biriktiğinden, doğru noktalarda kazılan bu kanallardan geçen içilebilir ve kullanılabilir temiz yeraltı suları İran’da halen alternatif su kaynağı olarak kullanılıyor. Ayrıca kehrizler gibi diğer tarihi su taşıma ve stoklama teknolojileri hakkında enteresan bilgiler için 2000’de açılan Su Müzesi var.
6- Dolat Abad Garden
UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde kayıtlı 9 İran bahçesinden biri Dolat Abad Bahçesi. Dünyanın en yüksek rüzgarı bu bahçenin ortasına inşa edilmiş ve burayı güçlü bir turistik yer haline getirmiştir. 33.8 metre yüksekliğinde rüzgar tutucu, dünyanın en uzun kerpiç rüzgar yakıcısı olarak biliniyor.
Dolat Abad Bahçesi, Afsharieh Hanedanlığı döneminde Yazd’ın hükümdarı Mohammad Taghi Khan Bafghi’nin emriyle 1750 civarında inşa edilmiş.
Yezd Konaklama
Yüksek bütçe: Buranın 5 yıldızlı oteli olan Parsian Safaiee Yazd en uygun seçim.
Orta bütçe: Benimde konaklamış olduğum Shaarbaf Hotel’i Yezd’in geleneksel evlerinde konaklama yapmak isteyen için oldukça uygun bir seçim olacaktır.
Trip Advisor ve Booking.com gibi siteler İran otellerini çok ayrıntılı vermiyor. Bu yüzden https://www.apochi.nl/ den arama yapabilirsiniz. Ayrıca hostel tercih edecekler de www.hostelworld.com sitesini kontrol edebilir.
İran hakkında daha fazla bilgi edinmek için İran Turu Planlaması&İran Rehberi yazıma bakabilirsiniz.
→ sosyal medya hesaplarımdan takip edebilirsiniz:
İnstagram: elifinatlasi
Youtube: Elif’in Atlası
